تاریخچه پیوند سبزی‌ها در جهان

پیوند، هنر اتصال دو بخش گیاهی (یک پایه و یک پیوندک) بهم به منظور باززایی بافتی که منجر به ترکیب این دو بخش و تشکیل گیاهی واحد خواهد شد. این هنر، تکنیکی است با قدمت چندین قرن در درختان میوه منتها یک فناوری نسبتاٌ نوپا در کاشت سبزی ها.

پیوند درختان میوه هزاران سال است که انجام می شود اما در سبزی ها، این تکنیک روش نسبتا جدیدی به حساب می آید. همانطور که در یک کتاب چینی در قرن پنجم و کتابی دیگر که در قرن 17 توسط محققان کره ای نوشته شده است، از خود پیوندی 10 گیاه کدو بهم با پیوند مجاورتی و سپس نگهداری یک شاخه پس از ترمیم زخم پیوند، به عنوان یک تکنیک برای تولید میوه هایی با اندازه بزرگ در کدوئیان استفاده می شد

پیوند علمی سبزی ها برای اولین بار در ژاپن و کره در اواخر دهه 1920 با پیوند هندوانه روی پایه کدو برای جلوگیری از بیماری های خاکزاد آغاز شد.

در اوایل دهه 1930، استفاده تجاری از نشاهای پیوندی در ژاپن با پیوند هندوانه روی کدو بطری شکل یا کدو قلیانی (Lagenaria siceraria (Mol.) Standl)) و کدو حلوایی (Cucurbita moschata Duch.) به منظور مقاومت در برابر فوزاریوم آغاز شد.

پیوند خیار به منظور کاهش بیماری های خاکزاد و افزایش توانایی رشد پیوندک، در دهه 1920 آغاز شد اما تا دهه 1960 به صورت تجاری از آن استفاده نشد.

بادنجان (Solanum melongena L.) در سال های 1950 برای اولین بار روی بادنجان قرمز (Solanum integrifolium Lam.) پیوند گردید.

پیوند گوجه فرنگی (Solanum lycopersicum L.) نیز در سال های 1960 شروع شد.

در سال های 1950، توسعه سریع کشت های محافظت شده مثل گلخانه ها و تونل های مرتفع جهت تولید خارج از فصل سبزی ها و تغییر الگوی کشت سبزی ها به سوی کشت های متراکم و تا حدودی حذف سیستم تناوب کشت زراعی، کشاورزان را وادار به استفاده از پیوند برای کنترل پاتوژن های خاک زاد و دیگر آفات نمود.

تاریخچه پیوند سبزی ها در ایران 

پیوند سبزی های میوه ای در ایران در سال 1353 در قالب عملیات مربوط به دروس سبزیکاری مطرح و معرفی گردید. احتمالا اولین گزارش علمی در این خصوص به تاثیر پیوند خیار گلخانه ای روی کدوی Cucurbita ficifolia بر می گردد (مسیحا و همکاران، 1378). پس از آن، گزارش علمی دیگری نیز توسط اکبری و همکاران (1382) منتشر شد که تاثیر پیوند دو رقم خیار گلخانه ای را روی کدوی Cucurbita ficifolia بررسی نموده بود. از این سال ها به بعد، مبحث پیوند سبزی ها وارد برنامه های پژوهشی دانشگاه های ایران شد. مطالعات پژوهشی جامع و هدفمند از سال 1379 هجری شمسی توسط نگارنده این کتاب در ارتباط با پیوند سبزی ها از گروه علوم باغبانی دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران واقع در کرج شروع شد. دستاوردهای این برنامه جامع تحقیقاتی 20 ساله تا به الان، انتشار 35 مقاله علمی-پژوهشی در مجلات معتبر ملی و بین المللی، تالیف کتابی تحت عنوان “فنآوری پیوند در پرورش و تولید سبزی ها”، کسب مقام در جشنواره های ملی و همچنین بنیان گذاری شرکتی دانش بنیان و مستقر در پارک علم و فنآوری دانشگاه تهران، بوده است.

هزینه های بالای تولید نشای پیوندی بویژه هزینه های کارگری، بذر پایه و مراقبت های بعد از پیوند، باعث توسعه محدود این فناوری در کشور شده است. با اینحال، از اوایل سال 1388، با همکاری و مشارکت بین نگارنده این کتاب و بخش خصوصی، تولید انبوه نشاهای پیوندی بهبود داده شد و پایه های جدید با خصوصیات مطلوب و سازگار با ارقام پیوندک همراه با تکنولوژی پیوند از کشورهای آسیایی و اروپایی وارد کشور شدند. این دستاوردها از طریق تلاش های مستمر و رو در رو با کشاورزان، برگزاری دوره های آموزشی-ترویجی در محل با کمک سازمان ها و ارگان های مرتبط حاصل گردید و ادامه دارد. در سال های اخیر تمایل زیادی به تولید نشای پیوندی از طرف تولیدکنندگان نشاء در کشور رخ داده است.

تولید نشای معمولی (غیرپیوندی) سبزی ها در طی 10 سال اخیر توسعه قابل توجهی در کشور داشته است. حدود 100 خزانه (گلخانه) تولید نشای معمولی سبزی در کشور وجود دارد که سالانه نزدیک به یک میلیارد عدد نشاء تولید می کنند. از سال 1388، یک یا دو شرکت خصوصی اقدام به معرفی و توسعه روش های پیوند مناسب برای تولید تجاری نشای پیوندی کردند. در حال حاضر تنها یک شرکت فناور مستقر در پارک علم و فناوری دانشگاه تهران نشای پیوندی هندوانه، خربزه، خیار، گوجه فرنگی و فلفل را در سطح تجاری تولید می نماید. این شرکت بطور میانگین در سال حدود 2 تا 3 میلیون عدد نشای پیوندی تولید می کند. تنها گلخانه حرفه ای تولید نشای پیوندی کشور در استان البرز واقع شده است و نشاهای پیوندی تولید شده از این مکان به سراسر کشور توزیع می گردد. برای تولید نشای پیوندی نیاز به ساختارهای گلخانه ای مجهز و نیروی انسانی زبده و باتجربه می باشد و لذا راه اندازی چنین گلخانه هایی نیازمند سرمایه گذاری بالا است. البته در طی این 10 سال تجربه و دانش بطور معنی داری وارد این عرصه شده است. کیفیت و سلامت نشای پیوندی تولیدی در این گلخانه ها بسیار حائز اهمیت بوده و نیازمند دستورالعمل ها و استاندارهای خاص می باشد (شکل 1-3). تفکیک تعداد نشای پیوندی تولید شده در کشور بر اساس نوع سبزی نشان می دهد که حدود 95% (تقریبا بین 5/2 تا 8/2 میلیون نشاء) به هندوانه، حدود 3% (100 تا 200 هزار نشاء) به خربزه و مابقی به خیار و گوجه فرنگی اختصاص دارد. از سال 1397، تولید نشای پیوندی فلفل نیز در حد بسیار محدودی شروع شده است. به علت ناسازگاری خربزه های بومی کشور با پایه های وارداتی موجود، تلاش های زیادی در خصوص پیدا کردن یک پایه سازگار با خربزه در حال انجام است، چراکه بازار بسیار وسیعی در کشور در خصوص تقاضای نشای پیوندی خربزه برای مقابله با تنش های زیستی، شوری و کم آبی وجود دارد. عمده نشاهای پیوندی تولید شده در کشور در مزارع کشت می شوند، منتها با گسترش و توسعه سریع کشت های گلخانه ای در کشور، احتمالا استفاده از نشاهای پیوندی در گلخانه ها نیز در سال های آتی افزایش چشمگیری داشته باشد.