دستورالعمل اجرایی مدیریت تلفیقی بیماری شانکر باکتریایی گوجه فرنگی
دفتر پیش آگاهی و کنترل عوامل خسارتزا، (کریمی، خضری، قاسمی) مردادماه 1400
بخش اول: مقدمه
اهمیت و ضرورت
عامل بيماری شانکر باكتریایي گوجه فرنگي، Clavibacter michiganensis subsp. michiganensis ، باكتری گرم مثبت، غير متحرک و هوازی اجباری است. سلول باكتری ميله ای شکل است اما در شرایط رشدی مختلف ممکن است به صورت كروی یا گرزی شکل نيز دیده شود. این باكتری یکي از مخربترین باكتری های گوجه فرنگي در سراسر جهان با خسارت اقتصادی بالا و تهدیدی جدی برای توليد محصول گوجه فرنگي است. باكتری عامل بيماری، به لحاظ اهميت اقتصادی در بين 10 باكتری مهم بيمارگر گياهي قرار دارد. در اثر آلودگي شدید، كاهش عملکرد محصول گوجه فرنگي تا 84 % نيز گزارش شده است. بر اساس گزارش های موجود، عامل بيماری از پتانسيل بالایي برای ایجاد خسارت روی این محصول برخوردار مي باشد.
گیاهان میزبان
ميزبان اصلي این باكتری گوجهفرنگي است اما آلودگي طبيعي برخي گياهان خانواده سولاناسه مانند بادمجان، فلفل دلمه ای و تعدادی از گياهان وحشي و علفهای هرز این خانواده به باكتری نيز گزارش شده
است.
مناطق انتشار
در حال حاضر، بيماری شانکر باكتریایي گوجهفرنگي انتشار جهاني دارد و در اغلب مناطق كشت این محصول در سراسر جهان یافت ميشود. گزارشهای متعددی از وجود بيماری در كشورهای مختلف جهان مانند استراليا، برزیل، ایتاليا، چين، هندوستان، مصر، یونان، الجزیره، مراكش و غيره وجود دارد.
این بيماری در ایران اولين بار در مزارع گوجهفرنگي در استان آذربایجان غربي مشاهده و گزارش شد. پس از آن بيماری از استانهای آذربایجان شرقي، گلستان، فارس و زنجان نيز گزارش شده است.
زيست شناسي و چرخه بیماری
بذرهای آلوده مهمترین منبع ایجاد و گسترش آلودگي هستند. آلودگي بذر حتي به تعداد كم، مي تواند موجب بروز همه گيری بيماری گردد. بذور ممکن است به صورت سطحي آلوده شوند یا اینکه باكتری در بافت آندوسپرم بذر مستقر شود. این باكتری قادر به توليد اندوسپور نيست اما در خاک، بقایای گياهي، علف های هرز و ادوات كشاورزی مي تواند به مدت 5 سال بقاء یابد. این بيماری در تمام مراحل رشد گياه امکان بروز دارد.
منافذ طبيعي گياه از قبيل روزنه ها و عدسک ها، همچنين ریشه ها و بافتهای آسيب دیده، محل اصلي ورود باكتری به گياه هستند. باكتری پس از ورود، آوندهای چوبي گياه را مورد حمله قرار داده و در گياه سيستميک مي شود كه منجر به بروز علائم پژمردگي در گياه و قهوه ای شدن بافت آوند چوبي مي شود. علائم بيماری، معمولاً بسته به سن گياه، شرایط آب و هوایي و رقم گوجه فرنگي، دو تا سه هفته پس از انتقال باكتری به گياه، روی بوته های آلوده ظاهر مي شوند.
گسترش ثانویه بيماری در اثر بارندگي، آبياری باراني، محلولپاشي، استفاده از تجهيزات و ابزار آلوده مورد استفاده برای هرس و نشاءكاری، همچنين جابجایي نشاءها و سایيده شده بوته ها به هم در اثر باد رخ مي دهد.
آب و هوای گرم با دمای 32 – 24 درجه سلسيوس و رطوبت 80 % برای گسترش بيماری مناسب است. در هوای سرد شدت بيماری كاهش مي یابد. شدت نور كم و غلظت زیاد ازت و كمبود پتاس سبب گسترش بيماری مي شوند.
بخش دوم: روش های شناسايي
علائم بیماری
علائم اوليه بيماری به صورت زرد شدن گياه از قسمتهای پایين و خميدگي برگهای مسن به طرف پایين است و برگها در یک طرف گياه پژمرده ميشوند (شکل 1).
پس از گسترش بيماری، حاشيه برگچه ها به رنگ زرد تا قهوه ای درمي آید. بروز علائم نکروز حاشيه برگچه ها از نشانه های بارز این بيماری است (شکل 2).
به دنبال پيشرفت بيماری، خطوطي به رنگ روشن در اطراف رگبرگ اصلي برگ ایجاد شده كه به سمت دمبرگ و ساقه گسترش مي یابند. این خطوط در جاهایي شکسته شده و به صورت شانکر یا زخم نمایان مي شوند. باقي ماندن برگها و برگچه های آلوده روی ساقه نيز از علائم این بيماری است.
آوندهای چوب به رنگ قهوه ای روشن یا زرد تغيير رنگ داده و در ادامه به رنگ قهوه ای مایل به قرمز در مي آیند، مغز ساقه زرد شده و آردی شکل و تو خالي مي شود. تراوشات باكتریایي زرد رنگ در محل برش ساقه های آلوده دیده مي شود. (شکل 3)
آلودگي روی ميوه به صورت لکه های سفيد رنگ كوچک است كه با گذشت زمان به رنگ قهوه ای و سياه در مي آیند. این لکه ها با هاله سفيد رنگي احاطه شده كه در اصطلاح به آن “لکه چشم پرنده ای” گفته مي شود. این علائم روی ميوه های نارس و رسيده دیده مي شود (شکل 4). به طور معمول گسترش بيماری از شانکر ساقه و بافت آوند چوبي شروع مي شود كه با تغيير رنگ آوندهای درون ميوه به رنگ زرد، همراه است. باید در نظر داشت كه بروز علائم روی ميوه، بيشتر در بوته های پرورش یافته در گلخانه شایع است .
بخش سوم: دستورالعمل اجرايي کنترل
روشهای پايش و رديابي
رديابي و پايش مستمر مشاهده ای بیماری در مزرعه:
در مزارعي كه در سالهای قبل سابقه آلودگي داشتهاند، در صورت وجود شرایط دمایي و رطوبتي مناسب جهت گسترش بيماری (آب و هوای گرم با دمای 32 – 24 درجه سلسيوس و رطوبت 80 %) بایستي مزارع به صورت مستمر پایش شود و در صورت مشاهده علائم، نسبت به حذف بوته های آلوده و مبارزه شيميایي اقدام گردد.
به منظور تشخيص نمونه های مشکوک، مي توان با انجام آزمون سرولوژیکي اليزا (ELISA) و یا آزمون مولکولي (PCR) با استفاده از آغازگرهای اختصاصي باكتری بيماریزا، عامل بيماری را شناسایي كرد.
روشهای کنترل زراعي، مکانیکي و بهداشت گیاهي
كنترل این بيماری به دليل بذربرد بودن و بقای طولاني مدت عامل بيماری در بذر، بقایای گياهي و تجهيزات كشاورزی، بسيار مشکل است. استفاده از ارقام مقاوم و سازگار با محيط زیست ميتواند در كنترل بيماری بسيار موثر باشد. اما در حال حاضر رقم تجاری مقاومي در برابر این بيماری معرفي نشده است. بنابراین با رعایت اصول بهداشتي و برخي راهکارهای زراعي و فيزیکي ميتوان از بروز بيماری و یا شدت خسارت آن جلوگيری نمود.
_ استفاده از بذور و نشاءهای سالم و گواهي شده (مهمترین اقدام در پيشگيری از بيماری و جلوگيری از ورود آلودگي به مزرعه)
_ پایش مداوم مزرعه یا گلخانه و حذف و سوزاندن بوته های آلوده
_ تيمار بذرهای مشکوک به آلودگي با آب گرم 52 درجه سلسيوس به مدت 30 – 25 دقيقه با هدف كاهش آلودگي
_ ضدعفوني تجهيزات و ابزارآلات كشاورزی، سکوها، سيني های كاشت نشاء، بسترهای كشت در گلخانه های توليد نشاء و گلخانه های كشت هيدروپونيک
_ بخاردهي یا ضدعفوني قيمهای چوبي، در صورت استفاده از آنها
_ رعایت اصول بهداشتي توسط كارگران (استفاده از لباس تميز، شستن دستها)
_ عدم ورود كارگران به گلخانه و مزرعه، هنگام خيس بودن سطح گياه
_ اجتناب از كاشت نشاء سالم در خاکهای آلوده
_ جلوگيری از آسيب دیدن نشاءها در حين عمليات كاشت
_ اصلاح و تقویت خاک با هدف كاهش حساسيت گياه به بيماری (كاهش مصرف ازت و مصرف بهينه پتاس)
_ انجام آبياری قطرهای و اجتناب از آبياری باراني جهت جلوگيری از انتشار بيماری
_ رعایت تناوب زراعي 3 تا 4 سال با گياهان غيرميزبان
_ جمع آوری و سوزاندن بقایای بوته های گوجه فرنگي، فلفل و سایر ميزبان های باكتری بيماریزا،
_ همچنين علفهای هرز به ویژه علفهای هرز خانواده سولاناسه در داخل یا اطراف گلخانه و مزرعه بلافاصله پس از برداشت.
مبارزه شیمیايي:
محلولپاشي مزارع با تركيبات مسي شامل اكسي كلرور مس 3 در هزار یا مخلوط بردو 1 درصد صرفا
برای كاهش آلودگي و جلوگيری از آلودگي ثانویه ميتواند توصيه شود.
سلام، این یک نقطه نظر است/